Hoe maak je een compositie voor je tekening of portrettekening.
Compositie staat voor ordenen van die elementen die het beeld maken. Die rangschikking (van vormen) ontstaat omdat je in een tekening bepaalde dingen wil benadrukken: bijvoorbeeld wat moet op de voorgrond en wat op de achtergrond.
Tekenaars en tekenaressen hebben vaak een intuïtief gevoel om dingen zo te tekenen dat het ‘mooi’ oogt. Hoewel ‘mooi’ afhankelijk is van de persoon die er naar kijkt is het toch geen toeval dat het ene schilderij door veel mensen wordt gewaardeerd en een ander niet.
Ons brein heeft een ingebouwde, diepgewortelde voorkeur voor bepaalde vormen. Veel kunstenaars voelen dat onbewust aan. Wanneer je dat achteraf gaat beredeneren volgens de natuurwetten blijkt dat een gekozen compositie geen toeval is.
In compositie zit ook de manier waarop je licht en schaduw aangeeft (en kleur maar dat is weer een verhaal apart.) Licht en schaduw veroorzaken toonwaarden. In de voorbeelden hierna zal ik het effect van compositie en toonwaarden laten zien.
Bekijk deze compositie hieronder maar, wat denk je ervan?
Deze tekening bestaat uit drie hoofd vormen, de boom, de rots en wat minder zichtbaar het kasteel. Maar op de één of andere manier klopt het beeld niet, er is geen balans. En het kijkt niet prettig. Mensen zijn gewend van links naar rechts te kijken, net zoals je een boek leest. Hier staat de boom breeduit in het midden. Een soort frontale botsing.
Bij de volgende twee wordt het beter. De boom iets uit het midden bij de linker en bij de rechter afbeelding de beste indeling.
Zo ontstaat er ook een denkbeeldige lijn waarlangs het oog van de kijker gaat, van het ene naar het andere element. Van de boom via de achtergrond ‘heuvel’ naar het kasteel.
Wanneer je toonwaarden toevoegt wordt de denkbeeldige lijn en de illusie van diepte nog duidelijker. De denkbeeldige lijn die naar het hoofdonderwerp wijst zorgt zo voor nog meer diepte.
Het lichte vlak geeft de tekening diepte, versterkt door de donkere vlakken op de voorgrond. kwam nog eens de nadruk op het kasteel (3)wat het hoofdonderwerp is van dit schilderij. De boom en de rotsen (4)op de voorgrond zijn enkel zo geplaatst om de illusie van diepte te vergroten.
Een landschap als hierboven is een formele (meer statische) compositie.
De formele (statische) compositie en de bewegelijke.
Statische: Rust. Een indeling als deze zie je vaak terug in een landschap. nog een voorbeeld:
Bovenstaande afbeelding was een onderschildering in zwart wit voor een olieverf schilderij.
De horizon is vlak waarbij diepte vooral wordt gemaakt door het (witte) pad naar achteren. De paal op de voorgrond versterkt deze illusie samen met het donkere vlak onder de bomen rechts.
- 1 horizon lijn
- 2 paal op de voorgrond geeft diepte in het beeld
- 3 pad waar je oog naar toe trekt en je leidt naar de achtergrond
- 4 groot contrast vooraan trekt naar voren en geeft diepte.
Informele (bewegelijke) compositie
Een voorbeeld, met houtskool op doek. Deze tekening zit tussen formeel en informeel. De horizon (5) is vlak maar het perspectief loopt snel af langs (2) en(3). ok hier koos ik voor een groot contrast vooraan, op het gezicht (4). Omdat het licht van rechts komt kun je met deze compositie de elementen achter( de draak (2) en de maan met vlinders (3) makkelijk lichter weergeven(en dus minder contrast) wat de dieptewerking helpt.
- 1. onderwerp
- 2. en 3 zorgen voor diepte en hierlangs loopt de perspectief lijn
- 4. grootste contrast, haalt hoofdonderwerp naar voren
- 5. horizonlijn
Compositie naar eigen inzicht
Wat je hier zo letterlijk leest gebeurd allemaal in een fractie van een seconde wanneer je naar de tekening kijkt en bovendien, onbewust. Zo is het ook met het maken van een compositie. Vaak zet je de vormen gevoelsmatig neer op papier maar het helpt je enorm wanneer je kennis hebt van de regels. Hoe je met die regels kunt spelen weet je immers alleen als je die compositie wetten, die al honderden jaren geleden bekend waren ook echt kent.
Indeling van het beeld door gulden snede
Beeld opbouw wordt bepaald door vormen (geometrie) en compositie
Mensen zijn voortdurend op zoek naar balans, bewust en vooral onbewust. Is er een vraag(onbalans) zoek je een antwoord( balans) Zo is het ook met een tekening of portret. Waarom het ene schilderij beter of mooier is dan het andere is niet enkel smaak maar ligt ook in onze voorkeuren voor evenwicht.
Omdat die voorkeuren al eeuwenoud zijn is ook bekend wat die voorkeuren precies zijn. Deze worden weergegeven door de beeldindeling volgens de ‘Gulden snede’
De gulden snede hangt samen met de regel van derden maar zijn twee verschillende dingen.
De regel van derden:
Wanneer je het beeld horizontaal en verticaal verdeelt in drie delen krijg je negen vlakken. door je onderwerpen nu op de snijpunten van die vlakken te plaatsen krijg je een minder snel een saai beeld.
De gulden snede
In de regel van derden zijn alle vlakken gelijk. Het verschil met de gulden snede is dat bij de laatste de vlakken niet gelijk zijn. Hier staan de vlakken in een bepaalde verhouding tot elkaar zoals je kunt zien op het voorbeeld. Elk vierkant staat in dezelfde verhouding tot de volgende. hoe je die verhoudingen berekent kun je vinden op internet. Ik zelf vind dat niet zo belangrijk, voor mijn werk gebruik ik het enkel als richtlijn en nooit als wet.
Compositie van een portret
De verdeling van derden gaat wel op wanneer je een portret tekent maar dat gebeurd automatisch wanneer je het hele gezicht tekent. de ogen staan dan boven de middellijn, tenminste, als je het gehele tekenblad gebruikt.
Het voorbeeld hieronder is een portret maar ook een tekening met een verhaal.
Zo zie je dat het belangrijkste onderwerp, waar je het eerst naar kijkt, op één van de snijpunten (3) uit de regel van derden ligt. Omdat de gebruikelijk kijk( en lees) richting van links naar rechts is heb ik de bloemen rechts onderin (1) gezet. De kijkrichting of het perspectief ‘pad’ loopt langs pijl (2) . Bij (4) ligt het hoofd van de vrouw wel op de gulden snede lijn maar omdat haar blik omlaag gericht is de ogen zelf niet. In de laatste vierkant( 5) het figuur bovenin.
- 1. kijkrichting
- 2. perspectief-pad, van voorgrond naar achteren zodat er diepte ontstaat
- 3. hoofonderwerp
- 4. vrouw op snijpunt gulden snede verhouding
- 5. figuur bovenin, klein wat de illusie van diepte vergroot
Nou, er valt als je zag best veel te zeggen over compositie. Die regel zijn sowieso geen wet. Want kunst is voor een groot deel gevoel. Veel wat je als tekenaar of tekenares op papier zet en waar je het laat gaat onbewust. Natuurlijk is het handig als je die regels kent. Hte is net als met tekentechnieken. je past ze onbewust toe maar dat lukt alleen als je ze ook echt kent.