Toen ik in 2012 begon, maakte ik een klassieke fout: ik zette vol in op de orde van het tekenproces. Ik zocht naar de perfecte volgorde, de juiste methode en heldere stappenplannen. Ik dacht: als ik die maar volg, maak ik geweldige portrettekeningen en kan ik binnen no-time mijn werkkamer mee behangen. Bij wijze van, natuurlijk.
Maar de resultaten vielen tegen. De portretten waren stijf, houterig en misten de ziel die ik wilde vastleggen. Ze waren technisch soms wel correct, maar ze behielden die amateuristische look. Zie je het verschil in de voorbeelden hieronder?
Later toen ik beter de tekentechnieken onder de knie had ontdekte ik iets vreemds. Er waren vaak tekeningen bij waar ik halverwege dan het idee had van: “dit wordt nooit meer wat.” Maar toch maakte ik hem dan wel af. En tot mijn verbazing werden het juist echt geweldige portretten. Een voorbeeld is deze uit de video hieronder, in sneltreinvaart dan.
Omdat ik eerst geen idee had hoe dit kon zocht ik naar de verbinding tussen dat chaotische, mislukte begin en dat geweldige eind. Waren daar dan methoden voor? En wat moest ik doen om dit proces meer bewust te gebruiken?
Zonder chaos kun je niet?
In kunst is niet alles logisch. In elk portret zit, naast de persoon die je tekent, een heel groot stuk van jou. Jouw unieke expressie, jouw handtekening.
Creativiteit is chaotisch omdat deze voortkomt uit gevoel en intuïtie. Het wil grenzen verleggen, niet binnen de lijntjes blijven. Die chaos van het begin, de grove lijnen en de twijfels, is de onbewuste zoektocht naar de essentie van een persoon. Misschien ervaar je de persoon als zacht en gebruik je lichte, vluchtige lijnen. Of bijvoorbeeld juist als dominant en zet je direct harde lijnen op papier.
Maar de ironie is dat je zonder de orde van de techniek die intuïtie nog niet op papier krijgt.
Denk aan het leren fietsen: in het begin ben je je bewust van elke handeling. Je denkt over evenwicht na, hoe je het stuur vasthoudt, en je ouders rennen diep puffend achter je aan. Je bent puur bezig met de orde van de techniek, en daardoor ben je stijf en houterig. Je kunt niet van het uitzicht genieten, want je bent te bang om te vallen.
Maar na verloop van tijd gaat het gedachteloos, onbewust. Je fiets dan door de chaos van het verkeer met gemak en flair. Precies als met portrettekenen: de tekentechnieken die je leert, moeten veranderen van een bewuste hindernis in een onbewust fundament. En dat fundament is de orde die de chaos van de creativiteit draagt.
Orde, Chaos en Maatschappelijke Stagnatie
Op elk vlak in dit leven gaat alles van orde naar chaos en weer terug. Deze cyclus herhaalt zich voortdurend in de geschiedenis, de economie, en zelfs in je eigen leven.
Als we de chaos te veel onderdrukken, belemmert dat de vooruitgang. Net als in de maatschappij: een te veel aan orde leidt tot stagnatie, omdat we ons niet de vrijheid gunnen om te experimenteren en te innoveren. Kijk maar naar kernenergie: de angst voor onveiligheid en het afval (de maatschappelijke ‘orde’ van wat acceptabel is) heeft decennialang creatief denken en de ontwikkeling van oplossingen tegengehouden.
Ironisch genoeg had een massale inzet van kernenergie een groot deel van de huidige luchtvervuiling, een vorm van globale chaos, kunnen voorkomen. De uitdaging is dan ook niet om te kiezen tussen orde of chaos, maar om de balans te vinden. Dit principe van balans is overal geldig, óók in jouw atelier.
Het Vinden van Balans in het Portret
Met tekenen heb je die balans nodig. Ga je zonder technieken aan de slag, dan beland je in een abstract verhaal. Wil je dat je werk realistisch is, dan heb je de balans nodig met tekentechnieken.
Als je dit proces bewuster gaat gebruiken, kun je het sturen. Je verdeelt het proces in fases:
- De Chaotische Start (Intuïtie): Begin met een heel expressieve schets. Het resultaat is niet belangrijk. Het draait om de essentie, de emotie en de houding. Dit is het moment om je intuïtie de vrije loop te geven.
- De Ordelijke Correctie (Techniek): Vanuit die lijnen bouw je in deze fase aan het realisme. Gebruik je kennis van anatomie, perspectief en toonwaarden om te gaan naar de juiste verhoudingen. Bepaal welke lijn je als referentie gebruikt om die verhoudingen te tekenen.
- De Terugkeer naar Chaos (Expressie): Nu focus je meer op details. Wees niet bang om met accenten de sfeer of gemoedstoestand van de persoon aan te geven. Dit kan bijvoorbeeld met expressieve lijnen, zoals je ook bij het voorbeeld ziet. Zo zie je hoe de stand van de wenkbrauwen of de lijnen van de mond direct bijdragen aan de expressie en het gevoel in jouw tekening.
De weg naar jouw
Ook maakt het voorgaande een einde aan alle standaard ‘formules’ waar het internet vol mee staat. Dé methode ga je nooit vinden. Overigens geldt dat voor alle onderwerpen waar iets van creativiteit in zit. Omdat die methoden ook gemaakt zijn door een persoon, en dus persoonlijk zijn.
In plaats van je focus te leggen op de methode van een ander, kun je beter je focus leggen op het leren van de tekentechnieken waarmee jij jouw unieke methode gaat vinden. Zodat je overweg kunt met de chaos van creativiteit, waardoor je dingen minder gauw of helemaal niet ziet als mislukt en gebruik de orde, dus de tekentechnieken, als fundament.
Portret tekenen is geen appeltje eitje
Dat komt omdat je in je enthousiasme dan vaak achterstevoren begint.
Logisch, want je wilt het liefst gelijk een geweldig portret tekenen.
Maar dat is wel ongeveer hetzelfde als de Mount Everest willen beklimmen zonder touw en gereedschap.
Ontdek hoe je stap voor stap begint met tekentechnieken waarmee je een amateuristische look voorkomt.