Toonwaarden maken de compositie, stemming en presentatie van je portrettekening.
Toonwaarden zijn een direct gevolg van de belichting die je gebruikt als je een portretfoto maakt die als basis dient voor je portrettekening. Of natuurlijk wanneer je een voorbeeld foto hebt voor je portrettekening.
Wat zijn toon waarden
Een toonwaarde ontstaat door:
de intensiteit van het licht ten opzichte van de schaduw
Toonwaarde is de waarde die een kleur of tint heeft tussen heel licht( wit) of heel donker(zwart). In feite is toonwaarde de visuele verschijning van een vlak op een bepaald moment veroorzaakt door de reflectie van het licht dat er op valt. Toonwaarde is het antwoord op de vraag hoe licht of hoe donker is een vlak ten opzichte van de omliggende vlakken.
Zo kan elk vlak een lokale waarde hebben. Bijvoorbeeld een donkere huid kan in fel licht er veel lichter uit zien dan het in werkelijkheid is. Die lichtere ‘uitstraling’ is dan de lokale waarde. De waarde van de toon op dat moment bij deze specifieke hoeveelheid licht.
Bepaling van de toonwaarde
De intensiteit van het licht en de relatie tot andere oppervlakken.
De lokale waarde van een toon is afhankelijk van de omliggende vlakken zoals het voorbeeld in de afbeelding hierboven je laat zien. Donker wordt donkerder wanneer je er een lichter vlak omheen plaatst en omgekeerd: lichter wordt lichter wanneer je er een donker vlak omheen plaatst.
Wat is contrast
De intensiteit bepaalt het contrast. Het contrast is het verschil tussen de lichte en donkere vlakken. Hoe meer licht gericht op het onderwerp hoe groter het contrast verschil, dus het verschil in toonwaarden tussen de lichte en donkere vlakken.
Met grote contrasten verdwijnen ook de grijze tussen stappen. De relatie tussen toonwaarden is de sleutel van je tekening.
In het artikel over presentatie lees je over de vier basis plannen in toonwaarden. Een verdeling in toonwaarden van heel licht(wit) naar heel donker (zwart).
Die verdeling is de sleutel van je tekening en met die sleutel bewaar je de eenheid en voorkom je dat je tekening er rommelig uit gaat zien. Denk maar aan de nette en opgeruimde kamer.
Is het verschil tussen een licht(grijs) vlak twee tonen (waarden) met het omliggende donkere vlak dan is het voor de eenheid in je tekening of portret noodzakelijk dat het twee tonen verschil overal toepast.
Een voorbeeld zie je hieronder gemaakt volgens plan 4. Door de compositie en de belichting heeft dit dubbelportret een sterk contrast tussen de achtergrond en de gezichten.
Hieronder de uitwerking van het basisplan 4 voor toonwaarden.
De letters a,b,c en d corresponderen met de vlakken in de tekening. Zo zie je dat je voor een geslaagde portrettekening geen grote hoeveelheid verschillende potloden nodig hebt.
- A. is houtskool gemengd met zacht potlood zoals 4B
- B. is F potlood bewerkt met gum
- C. de lichte plekken zijn het wit van het papier
- D. 2B voor de schaduwen op de gezichten
De belichting van een portret
Hoewel licht in de natuur maar van één zijde komt kennen we bij de portret-fotografie nog een variant, het invul licht. Globaal werkt dat zo: wanneer je een gezicht vanaf de voorkant tekent en het licht valt er aan één zijde op blijft de andere zijde donker. Door die donkere zijde ook te belichten hef je die ongelijkheid op en wordt het hele gezicht beter zichtbaar.
Het gevolg is dat binnen de natuurlijke range van toonwaarden er ook en min of meer onnatuurlijke belichting ontstaat met als doel de hele helft van het gezicht iets lichter te maken zodat ook dat deel zichtbaar wordt in het uiteindelijke plaatje.
Voor de toonwaarden is het gevolg dan dat er nog een tussen waarde ontstaat die alleen te zien is op het vlak dat ‘besproeid’ wordt met het invullicht.
Portretten worden opgebouwd met een lijnentekening en ingevuld met toonwaarden die vaak dezelfde waarde hebben als de lijn en daarmee vormen de tonen de contouren van een portret.
Het gebruik van toonwaarden in een portrettekening is in feite de manier hoe je het portretverhaal vertelt, hoe je het presenteert. Al maak je het portret in kleur, de manier waarop je met de toonwaarden omgaat is nog steeds bepalend voor het eindresultaat en daarmee belangrijker dan welke kleur je gebruikt.
Hoe je iets presenteert weegt altijd zwaarder dan wat.