Vanaf een foto herken je makkelijk het moment, net die ene blik, die frons waarvan iedereen dan zegt ja dat is hem dan ook precies. Of haar natuurlijk. Kijk, die herkenning, dat is een gevoel en en daar ben je ook naar op zoek als je een portret tekent. Ja, en dan blijft over, de titel van deze blogpost, die vertaling van gevoel naar een stuk koud en doods wit vel papier.
Dit tweede deel over emotie en gevoel, gaat niet over de perfecte anatomie, of de juiste schaduw toon, maar de kunst van het voelen en de moed om die keuzes te maken die jouw portret tot leven brengen. Elk streepje, elke schaduw, alles wat je dan ook niet tekent is een bewuste keuze die een verhaal vertelt. Het eerste deel, de kracht van emotie, waarin je ontdekt wat emotie is, heel kort natuurlijk en hoe je dat herkent op een foto en tekening, vind je onder de link.
Het Gereedschap voor Emotie
Principe 1: De Lijn als taal
Hoofdpunt: Wat je met lijnen kunt daar zijn geweldige voorbeelden van, vaak ook wel abstract. De lijn is de meest directe vorm van communicatie. Maar hoe ga je dit gebruiken? 3 punten en een kanttekening:
Tactiek: Maak onderscheid tussen verschillende lijndiktes en -texturen. Met texturen bedoel ik de manier waarop je de schaduwtonen gaat tekenen. Ik heb een paar voorbeelden over hoe je dat kunt doen:
- Sterke contouren: Gebruik een zwaardere lijn voor elementen die kracht, gewicht, of zwaarte uitdrukken. Bijvoorbeeld: de krachtige kaaklijn van een vastberaden gezicht.
- Zachte lijn: Gebruik een lichte, bijna wegvallende lijn voor een soft indruk, vergankelijkheid. Bijvoorbeeld: de subtiele lijntjes rond de ogen bij een lach.
- Scherpe lijnen: Gebruik hoekige lijnen voor spanning, conflict of innerlijke strijd. Ik heb een voorbeeld van een schets die je dat laat zien.
- Het laten zien van emotie en gevoel in lijnen is niet altijd helemaal bewust te doen. De portrettekening uit het eerste deel, de zwerver, daar had ik de lijnen van de hand aangepast om nog meer de nadruk te leggen op het gebaar. Daarnaast is het zo dat zeker de lichte lijnen makkelijk verdwijnen onder de toonwaarden die je later aanbrengt.
Principe 2: Licht en Schaduw als Gevoelspalet
Hoofdpunt: Met toonwaarden maak je natuurlijk als eerste diepte, dat 3d gevoel. Maar wat je ook tekent is licht en donker waarmee je de sfeer kunt bepalen van een portret. Denk maar aan het verschil van licht bij een zonsondergang. Dat verandert alles en als je al eens alleen in het pikkedonker in een bos hebt gelopen weet je vast wel wat ik bedoel met gevoel als het om toonwaarden gaat. Met tekenen kun je veel veel doen als het gaat om shading, de overgang tussen licht en donker.
Tactiek:
Chiaroscuro voor drama: Sterke overgangen tussen licht en donker maken de sfeer meer intens wat past bij de emoties van angst en mysterie. Zoals de zware schaduwen onder de hand van de tekening verderop in deze blogpost.
Diffuus licht voor sereniteit: Als je belichting zacht, dus diffuus is, meer gelijkmatig verdeeld zonder grote contrasten staat dat dus voor een vredige, rustige ja en soms wellicht saaie aanblik. Maar dat ligt er vooral aan wat je precies wilt vertellen met je tekening natuurlijk
Licht als spotlight: Wat een goede manier is om bijvoorbeeld de ogen te benadrukken. Je kunt dan het licht sturen via bijvoorbeeld de achtergrond zodat dat deel als het ware in de spotlight staat.
Principe 3: Compositie als de Architect van gevoel
Hoofdpunt: Nu denk je wellicht dat je niet zoveel kan met een hoofd als het gaat om compositie maar je hebt best nog wat mogelijkheden als je wat aan het totale beeld doet. Bijvoorbeeld niet in de hoogte maar de hele tekening verdelen of de breedte.
Tactiek:
- De kracht van asymmetrie: Als je iets precies in het midden plaats van je papier krijg je het idee van rust. Ook weer van saai, dat wel. Niet speels maar houterig. Je ziet, eigenlijk allemaal gevoelstermen en hoewel die voor iedereen persoonlijk zijn, blijken veel wel universeel.
- De stilte van negatieve ruimte: “Leegte is geen niets,” Het vertelt zo zijn eigen verhaal. De ruimte die je weg laat is zeker ook een dingetje. Hoe meer ruimte om een gezicht hoe meer je verwijst naar dat wat er om heen is. Niets kan dan van alles betekenen als bijvoorbeeld eenzaamheid..
Principe 4: Nog een belangrijk ding de Stem van de Verteller
Hoofdpunt: Door te kiezen wat je wel en niet in detail uitwerkt, stuur je de blik van de kijker en vertel je wat belangrijk is.
Tactiek:
Het oog als emotioneel centrum: feitelijk, bij mij dan, teken ik ogen altijd met zoveel mogelijk details. Want dat is wel het eerste waar mensen naar kijken in een portret. Bovendien, als de oogopslag niet klopt, hoef je het portret ook niet verder te tekenen.
Abstractie voor sfeer: Vervagen is een goed hulpmiddel om diepte te maken. Daar kun je al mee beginnen als je de haren gaat tekenen. Daarmee kun je bijvoorbeeld de overgang naar de achtergrond tekenen. Ook kun je contrasten versterken door de details van een bepaald deel van het gezicht eruit te laten springen tegen een meer vage en abstracte achtergrond. Onbewust zal dat bij mensen bepaalde gedachten en gevoelens oproepen als ze jouw portret bekijken.
Een kort overzicht dan: Een Stappenplan
Stap 1: De Emotionele Inventarisatie: “Welk gevoel wil ik echt overbrengen? Verdriet? Hoop? Rust?”
Stap 2: Experimenteren op Papier: Schetsen zijn het middel voor experimenten, vooral met lijnen. Maar ook mom belichting uit te proberen. Zelf gebruik ik ook een fotobewerker waarmee je razendsnel kunt zien wat bijvoorbeeld het verschil is tussen wel of geen achtergrond, of wat het doet als je het contrast vergroot. Een bijzonder experiment was deze met wateroplosbare grafietpoeder. Waarmee je ook een extreme belichting aan kunt.
Stap 3: De Vertaling Verfijnen: het voordeel van fotobewerking en als je schetsen heb kun je daar natuulijk een foto van maken, maar het is echt heel handig als je verschillende voorbeelden naast elkaar op je beeldscherm kunt zetten. Zodat je in een oogopslag ziet wat de verschillen zijn.
Jouw Unieke Stem in Portretkunst
Het klinkt wellicht gek, maar als ik terug kijk naar mijn tekeningen en natuurlijk ook door alle video’s die ik maakte, zag ik wel dat de meest gelukte, zeker als het om gevoel gaat, vrijwel nooit een perfect begin hadden. Eigenlijk vaak een fout begin, dat de verhoudingen niet goed waren, dat de schaduwen te licht of te donker waren en ook vaak dat ik halverwege dacht: ‘Dit wordt nooit meer wat.’
Nu weet ik, uit ervaring, dat juist als die gedachte opkomt, dan moet ik doorgaan. Dan ligt er iets verscholen wat ik nog niet herkend heb. Ja, dat ben ik dan niet alleen, als ik zulke tekeningen aan andeern laat zien halen ze die er ook precies uit. Gevoel lijkt dan toch wat we herkennen maar verder ongrijpbaar.
Wellicht is dat ook de oplossing. Het is zeker wel nodig dat je die technieken kent en herkent, net als de de theorie erachter en ze ook eens bewust in experimenten gebruikt. Maar daarna ligt het in je onderbewuste en komt het alleen naar voren als een tekening dat nodig heeft.
Ik hoop dat je met deze twee artikelen, deel 1 de kracht van emotie en deze blog deel 2 hoe gebruik je dat dan, een mooie basis hebt voor meer experimenten op dit gebied. Want nog meer als portrettekenen zelf, dit krijg je alleen onder de knie door te experimenteren met verschillende portretten.